مقابله فرهنگ عید باستانی با کرونا / آیین هایی که به خانه ماندن لذت زندگی می بخشد
به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی استان اردبیل، از جمله آیین های مقدس در آستانه عید نوروز که در اندیشه ملت‌مان جا گرفته آیین چهارشنبه سوری است که به آن در منطقه آذربایجان «چرشنبه سوری» می‌گویند. آخرین چهارشنبه سال جزو روزهای عزیز سال در اذهان عمومی جای گرفته و برای آن رسوم و آئین و اشعار و نغمه‌های بسیاری از سوی خلق بوجود آمده است.
- چهارشنبه سوری نماد راستی و برکت:
حال در فصل پایانی امسال که مردم برای مبارزه با شیوع ویروس کرونا همدیگر را برای "در خانه ماندن" دعوت می‌کنند و به گفته کارشناسان بهداشت و درمان بهترین راه مبارزه با این مهمان ناخوانده قرنطینه کردن خود در خانه است می توان با نگاه بهتر به آیین‌های نیاکان‌مان در چگونگی استقبال از بهار با برگزاری این جشن و سرورها در داخل خانه‌ها سال جدید خود را مطلوب‌تر از سال‌های گذشته آغاز کرد.
هر سال در شب چهارشنبه‌سوری با فراموش کردن رسم‌های زیبای گذشتگان به کوچه و خیابان‌ها رفته و با استفاده مواد محترقه و آتش بازی صحنه های دلخراش، دود و خرابی و کثیفی را برای محل سکونت‌مان به جا می‌گذاشتیم ولی اکنون فرصتی است در کانون گرم خانواده زیبایی رسم چهارشنبه‌سوری را در پستوی خانه‌هایمان لمس کنیم.
نویسنده آذربایجانی آزاد مولود اوغلو نبی‌اف در کتاب خود «چهارشنبه سوری در آذربایجان» به برخی از آیین‌های این شب پرداخته است. در این کتاب آمده: «آخرین چهارشنبه سال نقش بسیار مهمی در تعلیم و تربیت و بالندگی معنوی ملت‌ها دارد. عقاید مربوط به چهارشنبه ضمن تلفیق خصوصیاتی چون راستی و درستی به مردم، آنان را از ریاکاری، تکبر و چشم‌داشت به اموال دیگران برحذر نموده و به کسب حلال دعوت می‌کند.
- چهارشنبه‌های رنگی آذربایجانی‌ها:
در فرهنگ آذربایجان ایام بعد از چله کوچک در ماه اسفند دارای چهار چهارشنبه مقدس می‌باشد که به چهارشنبه آب (سو چرشنبه‌سی)، چهارشنبه آتش (اود چرشنبه‌سی)، چهارشنبه باد (یئل چرشنبه‌سی)، چهارشنبه خاک (تورپاق چرشنبه‌سی) مشهور است که همگی برگرفته از آفرینش جهان و طبیعت بوده و دلالت بر اصالت و قدمت مراسم های شاد در روزها و هفته های پایانی سال در گستره ایران زمین دارد.
به شب چهارشنبه سوری در تقسیم‌بندی مردم اردبیل «آخیر چرشنبه» می‌گویند و به دو روز «اود و سو چرشنبه‌سی» تقسیم می‌شود. در روز اول یعنی چهارشنبه آتش با برگزاری مراسم‌هایی چون روشن کردن آتش کوچکی در حیاط خانه‌ها با این باور که انسان‌ها هر چه قدر بیشتر خورشید و آتش را گرامی دارند، طبیعت نیز به همان اندازه سریع‌تر گرم شده و برای آدمیان سعادت و نیک‌بختی را به ارمغان می‌آورد آئین‌ها، افسانه‌ها و اسطوره‌های بسیاری وجود دارد که سینه به سینه گشته تا به امروز رسیده است.
- پریدن از روی آتش:
مردم این خطه در سه شنبه شب هر سال با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن معتقدند که چهارشنبه‌سوری نوید رسیدن بهار و تازه شدن طبیعت را می‌دهد و با گفتن اشعاری چون «آغیرلیغیم، بوغورلوغیم، بوردا قالسین» و یا «دردیم، بلام بو اوددا قالسین - باش آغریم، دیش آغریم بوردا قالسین» که معادل فارسی آن «زردی من از تو سرخی تو از من» از خداوند می‌خواهند تمام درد و بلای‌شان را به آتش بسپارند و در سال جدید با تنی سالم به سر ببرند و هر گونه غم و اندوه و بیماری از آنان دور باشد.
زیباتر از آن دختران دم بخت با پریدن از روی آتش اشعاری را از قبیل «آتیل باتیل چرشنبه، آینا تکین بختیم آچیل چرشنبه» از خداوند طلب خوشبختی و آغاز زندگی جدید در سال نو را می کنند.
در بیشتر خانه‌ها اسپند دود می‌کنند و در دو طرف در خانه می‌ریزند تا اهل خانه از چشم حسود و بیگانه در امان باشند روشن کردن شمع بعد از غروب آفتاب به یاد روشنایی زندگی از دیگر رسم این شب است.
- فال گوش ایستادن (قولاق آستی):
فال گوش ایستادن یکی از رسم‌های چهارشنبه‌سوری است که در آن افراد نیت کرده و پشت در اتاق می‌ایستند و به سخنان اهل خانواده گوش می‌دهند سپس با تفسیر اولین سخنی که می‌شنوند پاسخ نیت خود را می‌گیرند. معمولا در این شب بزرگان خانواده تأکید دارند همه اعضای خانواده سخنان خوب و خوش یمن بگویند.
دورهم‌نشینی خانواده ها به همراه خوردن آجیل مخصوص چهارشنبه‌سوری به گفته آذری زبان‌ها (قاریشیق) رنگ و بوی تازه‌ای به این آیین مقدس می‌بخشد این آجیل متشکل از انجیر، کشمش، مویز، خرما، توت خشک، فندق، بادام، گردو، سنجد، نخودچی، آب نبات، تخمه بدون نمک، باسلق، برگه هلو، برگه زردآلو و گندم برشته می‌باشد.
در گذشته یک روز قبل از شب چهارشنبه‌سوری زن خانه هفت دانه چون، نخود، عدس، کنجد و گندم و غیره را جداگانه خیس می‌کردند و روز سه‌شنبه آن را بو می‌دادند و به عنوان آجیل آن شب کنار هم می‌خوردند.
رسم است کسی که مرادی یا حاجتی دارد، آجیل را بین اهل خانه تقسیم می‌کند تا به امید این شب عزیز حاجتش برآورده شود.
- غذای شب چهارشنبه:
شام چهارشنبه آخر سال نیز متفاوت‌تر از روزهای دیگر پخته می‌شود و از شهری به شهر دیگر تنوع خاصی دارد. مردم آذربایجان عمدتا در این شب ماهی با پلویی که با شیر پخته می‌شود، تهیه می‌کنند. لوبیا پلو، کوکو سبزی تهیه شده از هفت نوع سبزی تازه، شیربرنج و آش میوه از دیگر غذاهای رایج این شب در اردبیل و تبریز است.
از دیگر عادت زیبای مردم آذربایجان در شب چهارشنبه سوری گلاب و یا پاشیدن آب به صورت اعضای خانواده است چرا که معتقدند آب پاشیدن، زندگی را با سعادت قرین می‌کند.
- شال‌آتماق (شال یا قورشاق ساللاماق):
یکی دیگر از آداب چهارشنبه سوری در آذربایجان این است که جوانان بر بام خویشان و همسایگان رفته و دستمالی را از پنجره و در روستا‌ها از روزن بام ها به درون آویزان می‌کنند و صاحبخانه تعدادی گردو، بادام و یا تخم مرغ رنگ کرده به دستمال می‌بندد و می‌گفت «چک آللاه مطلبین وئرسین» (انشالله به آرزوی خود می‌رسی( این روزها که فضای شهری و آپارتمان نشینی این اجرای این آیین را کم رنگ کرده است معمولا کودکان زنگ خانه‌شان را زده و با شال‌اندازی از پنجره یا در ورودی عیدی شان را از بزرگترها می‌گیرند.
- رسم اوزوک آتدی:
از شیرین‌ترین و پر هیجان‌ترین مراسم این شب (اوزوک آتدی) یا همان انگشتر در آب انداختن است. در منطقه مغان افراد خانواده هر کدام انگشتر یا مونجقی را در کاسه آبی می‌اندازد و رویش را با پارچه سفیدی می‌پوشانند سپس افراد حاضر نیت می‌کنند و به نوبت شعر و یا بایاتی می‌خوانند در پایان هر شعر، یکی از افراد به صورت شانسی یکی از انگشترهای داخل آب را به طوری که دیده نشود برمی دارد انگشتر هر کس در بیاد آن شعر را به نیت خودش تفسیر می‌کند.
- نو اوستی:
مردم خطه آذربایجان در بامداد چهارشنبه بر سر چشمه یا جوی آب می‌روند و مراسم «نو اوستی» را برگزار می‌کنند معمولا با خواندن این شعر (آغیرلیغیم، اوغورلوغوم سویا) یعنی غم و غصه و ناراحتی‌ام مال آب باشد از روی جوی آب می‌پرند وسپس دست و صورت خود را با آب می‌شورند. در عصری که خانه‌ها آپارتمانی شده معمولا بزرگ خانه به نیت آب روان کوزه یا پارچی را از آب پر کرده و به دست و صورت اهالی خانه می‌پاشد.
در مراسم نو اوستی به رسم قدیم که یادگاری از اساطیر است به آب قیچی می زنند و با کشیدن جارو و شستن آن در آب تازه روز چهارشنبه نیت می کنند. سپس آن جارو را به نیت پاکی و روشنی آب برای برکت و سلامتی به خانه برده و ورودی خانه را جارو می کشند.
- تجربه بهار و ماندن در خانه:
هر چه از آیین‌های زیبای این شب بگوییم باز کم است برای ما مردم ایران داشتن روحیه شاد بسیار مهم است و از هر فرصتی برای نو کردن روش زندگی مان تلاش می کنیم با این وجود در این روزها که کشورمان با بحران بزرگی گریبان گیر است رسم هایی چون خرید سال نو و رفتن به دیدار اقوام و آشنایان و مراسم‌هایی را که ما را به بیرون از خانه می کشد به روزی که خطر بیماری از کشورمان ریشه کن شود، موکول کنیم.
همچنین می‌توان در این روزهای عزیز با کاشتن گل و سبزه و تخم مرغ آرایی و پختن شیرینی های مختلف خود و اهالی خانه را سرگرم کنیم و نیز همراه با طبیعت روحمان را شکوفا و بهار را درک کرد.
و اگر در گذشته روزهای پایان سال به دیدار اهل قبرستان می رفتیم. امسال در خانه هایمان مانده و برای رفتگان خود قرآن و فاتحه خوانده و همگی دست هایمان را برای آرزوی بهبودی و شفای همه بیماران و رفع بلای بیماری جدید که در کشورمان سایه افکنده دعا کنیم.
گزارش: خدیجه سلمانی سولا
نظر شما :